Mówimy - godomy w... urzędzie - urzyndzie

MÓWIMY – GODOMY  W... URZĘDZIE – URZYNDZIE
O dialekcie śląskim słów kilka...

Śląskie gminy wystąpiły z projektem, aby w urzędach akceptować gwarę. Wychodząc naprzeciw tej akcji, pragniemy przybliżyć naszym czytelnikom cechy charakterystyczne dialektu śląskiego, którym posługuje się znaczna część mieszkańców gminy Nędza.

Reprezentujemy pogląd (jeden z wielu), że dialekt śląski jest odmianą literackiego, współczesnego języka polskiego. Śląsk wraz z Wielkopolską tworzył tzw. krąg staropolski. Na tej podstawie prezentujemy cechy dialektu śląskiego.

Fonetyka. Występuje tzw. „a” pochylone, np. trowa- 'trawa'; „e” pochylone, np. chlyb-'chleb'; „o” pochylone, np. dó dóm-'do domu'; charakterystyczna wymowa głosek nosowych, np. jynzyk-'język' znamienna wymowa „-rzy” jako „-rzi”, np. trzi grziby-'trzy grzyby'; tylko na Śląsku właściwa jest postać wyrazów jegła-'igła', łeżka-'łyżka'; występuje labializacja, np. łokno-'okno'; specyficzna artykulacja mieszkańców Łęgu, Zawady Ks. i Ciechowic samogłoski „i” po spółgłosce „t”, np. ti-'ty'.

Fleksja. Przymiotnik. W mianowniku liczby pojedynczej rodzaju żeńskiego występuje „o”, np. dobro-'dobra'; skrócone formy typu nędzki-'nędzański', adamowski-'adamowicki'. Czasownik. Zachował się staropolski czas przeszły dokonany trybu oznajmującego (naukowo określany jako aoryst) w 1. osobie liczby pojedynczej czasownika być, np. byłech-'byłem' oraz w trybie przypuszczającym, np. zrobiłbych-'zrobiłbym'.

Słownictwo. W tym zakresie należy odnotować wpływy czeskie i niemieckie. Dla przykładu:
wpływy czeskie: farorz-'ksiądz', wieprzki-'agrest', reż-'żyto', cera-'córka', maras-'błoto, nieporządek', szpynglik-'szpilka', strom-'drzewo', kiszka-'kwaśne mleko', krasikoń-'koniczyna', rządzić-'mówić', swaczyna-'podwieczorek'; wpływy niemieckie: szrank-'szafa', fusbal-'piłka nożna', sztrofa-'kara', elwer-'jedenastka', deka-'kołdra', bojtel-'torba', sztrom-'prąd', flinta-'strzelba', waserwoga-'poziomica',  jakla-'kurtka', westa-'kamizelka'.

Oprac.  Krystian Okręt       

Przypisy:

O akcji gmin śląskich propagujących używanie gwary w urzędach wspomniał na sesji Rady Gminy Nędza w dn. 31.03.2016 r. przewodniczący rady Gerard Przybyła.

Stanisław Urbańczyk, Zarys dialektologii polskiej, PWN, Warszawa 1976.