Historia gminy

Począki osadnictwa

Na terenie sąsiedniego Raciborza odkryto liczne ślady najstarszych osad słowiańskich. Brak jest natomiast jednoznacznych dowodów archeologicznych na występowanie osadnictwa na terenie obecnej gminy ludzi z epoki kamiennej, a także ludności okresu kultury łużyckiej. Niewątpliwie znacznie lepsze gleby ziem położonych na zachód od Odry były już użytkowane rolniczo w pierwszych wiekach naszej ery. Prawobrzeżne dorzecze Odry porastały natomiast lasy. Jeśli wcześniej były tu jakieś plemiona myśliwskie, to do 874 r. należały one do Gołężyców. Do końca X wieku ziemia raciborska należała do Państwa Wielkomorawskiego, a później do czeskich Przemyślidów.

Księstwo Raciborskie

Domy celne

Pierwsze osady, które pojawiły się nad samą Odrą na początku XIV wieku to Zawada i Ciechowice. Ziemia raciborska wchodzi wówczas w skład piastowskiego księstwa raciborskiego. W 1532 r. umiera ostatni książę piastowski. Księstwo przejmuje margrabia brandenburski Jerzy Hohenzollern, który w 1512 r. na mocy woli króla czeskiego Władysława Jagiellończyka wygrał spór o sukcesję raciborsko-opolską. Rozpoczyna się okres wojen religijnych. W 1551 r. księstwo przejmują Habsburgowie.

Ziemia raciborska staje się przedmiotem licznych zastawów w kłopotach finansowych i interesach dynastycznych. Po wojnach śląskich, w latach 1741-1763 ziemia raciborska przechodzi pod panowanie pruskie. Zarówno Habsburgowie, jak i Prusacy dążyli do germanizacji miejscowej ludności. Jednak pomimo słabych związków z Rzeczpospolitą mieszkańcy Nędzy i okolicznych wsi oparli się naciskowi germanizacji. Niejako wyrazem polskich uczuć patriotycznych było żywiołowe powitanie wojsk króla Jana III Sobieskiego w drodze pod Wiedeń w 1683 r. W 1918 r. odżyły nadzieje przyłączenia ziemi raciborskiej do odrodzonej Polski. Wybory do rad gminnych w 1919 r. wygrali Polacy. O ostatecznym losie Górnego Śląska miał zadecydować plebiscyt. Wynik plebiscytu był dla Polaków mniej korzystny w porównaniu z wyborami gminnymi. 20 marca 1921 r. ludzie poszli do urn i głosowali: 1379 za Polską, natomiast 1648 za Niemcami. Wydawało się, że los ziemi raciborskiej jest przesądzony, lecz lud Górnego Śląska jeszcze raz zerwał się do walki. 3 maja 1921 r. wybuchło III powstanie śląskie. Po początkowym entuzjazmie i sukcesach IV Raciborskiego Pułku Piechoty Wojsk Powstańczych nastał czas walk wzdłuż Odry, a później ustaliła się linia demarkacyjna na osi Rudy – Brzezie. 7 lipca 1921 r. zakończono walki. Postanowieniem Ligi Narodów teren obecnej gminy Nędza znalazł się na granicy polsko-niemieckiej, lecz już po stronie niemieckiej. Przypominają o tym fakcie tzw. domy celne w Nędzy i w Górkach Śląskich.

Okres II Wojny Światowej

29 stycznia 1945 r. oddziały armii radzieckiej dotarły do Zawady Książęcej nad Odrą. Rozpoczęły się uciążliwe walki niemiecko-radzieckie o przyczółek na prawym brzegu Odry, w rejonie Ciechowice – Podlesie. Do końca marca 1945 r. wsie obecnej gminy Nędza leżały na linii frontu. Wiele domostw legło w gruzach.

Czasy powojenne

Po wojnie na terenie ówczesnego województwa śląsko-dąbrowskiego powołano Zarząd Gminy w Markowicach, do którego należała również wieś Nędza. W 1950 r. w wyniku reformy administracyjnej, Nędza znalazła się na terenie nowo utworzonego województwa opolskiego. W 1957 r. zlikwidowano gminy, a na ich miejsce powołano Gromadzkie Rady Narodowe i taką właśnie Radę utworzono również we wsi Nędza. Po ponownej reorganizacji systemu administracyjnego, 1 stycznia 1973 r. powstała gmina Nędza w powiecie raciborskim, w której skład wchodziły wsie: Nędza, Babice, Szymocice, Górki Śląskie, Zawada Książęca, Łęg i Ciechowice. W 1975 r. gminę z pozostałymi miejscowościami ziemi raciborskiej wyłączono z województwa opolskiego i przyłączono do województwa katowickiego. W wyniku reformy samorządu terytorialnego, dokonanej w 1999 roku, gminę przyłączono do województwa śląskiego. Na podstawie Uchwały Rady Gminy (nr VII/34/99 z dnia 3 lutego 1999 roku) gmina Nędza przystąpiła do Stowarzyszenia Gmin Dorzecza Górnej Odry, z siedzibą w Raciborzu.

Obiekty historyczne i zabytkowe występujące na terenie gminy zostały szczegółowo opisane przy każdej z miejscowości wchodzących w jej skład.

Opracowano na podstawie materiałów Urzędu Gminy w Nędzy oraz publikacji: R. Respondowski, E. Wieczorek: Inwentaryzacja krajoznawcza województwa katowickiego. Zeszyt 15. Gmina Nędza, Regionalna Pracownia Krajoznawcza PTTK. Katowice 1995.